Kanunda düzenlediği ismi ile bono veya halk arasında tabir edilen ismi ile senet, Türk Ticaret Kanunu’nun 776-779. Maddeleri arasında düzenlenmiştir.
Ticari hayatta çok sık uygulaması olan kambiyo senedi türü olmasına rağmen, bonoya kanun koyucu sadece dört maddede yer vermiştir. Bu dört maddede bonoya dair özel hükümler yer almış ve bonoya da uygulanacak olan poliçe hükümlerine atıf yapılmıştır. Makalemizde Türk Ticaret Kanununda bonoya münhasır düzenlenmiş olan şekil şartları incelenmiştir. Bu sebeple bonoda da uygulaması olan ancak TTK’ da bono başlığı altında düzenlenmemiş olan ciro, zamanaşımı, iptal, aval vs. hükümler bu makalede incelenmemiştir.
Bonoda ikili bir ilişki söz konusudur. Bu ilişkinin tarafları, düzenleyen ile lehtardır. Bu sebeple muhatap gibi bir üçüncü kişi bono ilişkisinde söz konusu olamaz. Aynı gerekçe ile kabul, kabule arz, kabul etmeme halinde müracaat hakkının doğumu gibi kavramlarında bono ilişkisinde geçerliliği bulunmamaktadır.
Bonoda Şekil Şartları
1- “Bono” veyahut “Emre Yazılı Senet” İbaresi İçermesi
Senet metninde “bono” veyahut “emre yazılı senet” kelimesi ve eğer bono Türkçeden başka bir dille yazılmış ise o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelime bulunmalıdır.
Senet metninde bono veya emre yazılı senet ibarelerinden biri yok ise buna karşılık senet, bononun geçerliliği için aranan diğer tüm unsurları içeriyorsa ve ayrıca açıkça emre yazılı düzenlenmişse, emre yazılı ödeme vaadi olarak ve esas itibariyle bonoya dair hükümlere tabi bir kıymetli evrak türü olarak kabul edilir; ancak ödemeye ilişkin hükümler ile kambiyo senetlerine mahsus icra takibine ilişkin hükümler emre yazılı ödeme vaatleri hakkında uygulanmayacaktır. (TTK m.830)
2- Kayıtsız Şartsız Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Vaadi
Senet metninde belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız ödeme vaadi bulunmalıdır. Bononun hukuki niteliğinin ödeme vaadi olması, poliçedeki ödeme emrinin aksine senet metninde ödeme vaadinin bulunmasına sebep olur. Aksi takdirde bono (senet) geçersizdir.
3- Vade
Bonoda belirli bir vade belirlenebileceği gibi vade görüldükten belirli bir süre sonra veya görüldüğünde ödenecek şekilde de kararlaştırılabilir. Bunlarla birlikte bonoya vade olarak hiçbir şey yazılmayadabilir. Zira bu şekilde olan bir bono, görüldüğünde ödenmesi gereken bir bono sayılacaktır. Ancak bu anlama gelen bononun, düzenlenme tarihinden itibaren 1 yıl içinde ödenmek üzere borçluya veya emrine ibraz edilmesi gerekmektedir. Bu tür bonolar için belirlenmiş bu süre bir zamanaşımı süresidir.
Bonoya vade konulmamış olması bononun geçerliliğini her ne kadar etkilemese de, bonoda birden fazla vadenin bulunması geçerliliği etkileyecek bir unsurdur. Bu durum bonoyu kambiyo senedi vasfından çıkartacak ve bir adi senet sayılmasına neden olacaktır.
Son olarak bononun vade ve düzenlenme tarihleri aynı olabilir. Ancak vade tarihi düzenlenme tarihinden önce olamaz.
4- Ödeme Yeri
Bonoda ödeme yeri gösterilmemişse, senedin düzenlendiği yer ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır. Aksi takdirde, düzenlenme yeri de gösterilmemişse, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yer düzenlenme yeri ve dolayısıyla ödeme yeri olarak kabul edilir. Senette düzenleyenin adının yanında dahi yazılı bir yer adı yoksa bu bono geçersiz olacaktır.
5- Kime Veya Kimin Emrine Ödenecekse Onun Adı (Lehdar)
Lehdar (senette alacaklı olarak gösterilen kişi) gösterilmeden bono geçerlilik kazanamaz. Zira bono “hamiline” düzenlenemez. Lehdarın adının yazılmış olması gereklidir. Ve yeterlidir. Hatta şu kadar ki lehtarın hayali bir kişi olması dahi tek başına bononun geçersizliğine yol açmaz.
6- Düzenlenme Tarihi ve Yeri
Düzenlenme tarihi bononun olmazsa olmaz bir şekil şartıdır. Bu tarih konulmamışsa senet bono olarak geçerlilik kazanamaz. Bunun yanında düzenlenme yeri de bonoda gösterilmesi gereken şekil şartlarından biridir. Eğer bonoda düzenlenme yeri gösterilmemişse, düzenleyenin adının yanında yazılı yer düzenlenme yeri sayılır. Burada dahi bir yer adı yoksa bono geçerlilik kazanamaz.