Bölünme bir ticaret şirketinin malvarlığının kısmen veya tamamen başka bir şirkete ayni sermaye olarak devredilmesidir. Bölünme ile aralarında uyuşmazlık çıkan şirket ortaklarının, şirket tesislerini paylaşarak yeni bir şirkette işe devam etmelerine olanak sağlanmış olur. Bölünmede sermaye koyma işlemi kayıtlı değer üzerinden yapıldığından herhangi bir vergi tahakkuk etmesi de söz konusu olmaz. Hatta bölünme işlemleri, KDV, damga vergisi ve harçtan da muaf tutulmuştur.
TTK da düzenlenmiş olan bölünmeye ilişkin maddelerin gerekçelerinde de ifade edildiği üzere bölünme, çok büyüyen ve çekirdek işletme konusundan uzaklaşan şirketlerin ana konularına dönebilmelerine olanak sağlayan bir yoldur. Hazır giyim sektöründe faaliyet gösteren bir anonim şirketin daha sonra ev tekstili sektöründe de faaliyete geçtiği ihtimalde her bir sektör için ayrı ayrı anonim şirketlere bölünmeyi tercih edebilir.
Yine ortaklar arasındaki uyuşmazlıklar neticesinde de tasfiyeye gidilmeksizin ortakların bölünme yoluyla meydana gelen anonim şirketlerde devam etmesi düşünülebilir.
BÖLÜNMENİN KANUNİ SINIRLARI
Sermaye şirketleri ve kooperatifler, sermaye şirketlerine ve kooperatiflere bölünebilirler (TTK m.160). Buna karşılık, şahıs şirketlerine bölünemezler. Buna göre bir anonim şirket, bir limited şirkete ve kooperatife bölünebilir. Kooperatif şirketin de bir anonim şirkete veya limited şirkete bölünmesine engel yoktur. Buna karşılık bir anonim şirket şahıs şirketlerine bölünemez ve tersi de mümkün değildir.
BÖLÜNME TÜRLERİ
1- TAM BÖLÜNME
Şirketin tüm malvarlığının bölümlere ayrılarak diğer şirketlere devrolunmasıdır. Bölünen şirketin ortakları devralan şirketlerin paylarını ve haklarını iktisap ederler. Tam bölünüp devrolunan şirket sona erer ve ünvanı ticaret sicilinden silinir.
2- KISMİ BÖLÜNME
Bir şirketin malvarlığının bir veya birden fazla bölümünün diğer şirketlere devrolunmasıdır. Bölünen şirketlerin ortakları, devralan şirketlerin paylarını ve haklarını iktisap ederler veya bölünen şirket, devredilen malvarlığı karşılığında devralan şirketlerdeki payları ve hakları elde ederek yavru şirketini oluşturur.
A. Bölünmeye Katılacak Şirketlerin Mevcut Olup Olmamasına Göre Kısmi Bölünme Türleri
Bölünmeye katılacak şirketlerin mevcut olup olmamasına göre kısmi bölünme ikiye ayrılmaktadır.
a. Devralma Yolu İle Kısmi Bölünme
Bu bölünme türü, mevcut şirketlere devir suretiyle bölünme olarak da adlandırılır. Bölünen şirketin malvarlığının tamamını veya bir bölümünü devralan şirket ya da şirketler, bölünme öncesinde var olan şirketlerdir.
b. Yeni Kuruluş Yolu İle Kısmi Bölünme
Yeni kuruluş yolu ile kısmi bölünmede, bölünen şirket malvarlığının tamamını veya bir bölümünü yeni kurulacak şirkete veya şirketlere devretmektedir. Devralan şirket veya şirketler, bölünme işlemi için kurulmaktadır. Devralma yolu ile kısmi bölünmede devralan şirketin sermayesi arttırılması karşısında, yeni kuruluş suretiyle kısmi bölünmede kuruluşa ilişkin hükümler uygulanmaktadır.
B. Bölünen Şirketin Ortaklarına Dağıtılan Hisse Oranına Göre Kısmi Bölünme Türleri
Kısmi bölünmede kural olarak pay sahipliğinin devamı ilkesi geçerlidir. Ancak bu ilke bağlamında, bölünen şirketin ortakları, devralan şirketlerde, bölünen şirketteki hakları ile aynı oranda pay sahipliği hakları kazanmamaktadır. Bölünen şirketin pay sahiplerinin, devralan şirket ya da şirketlerde elde edecekleri paylar veya ortaklık haklarının, bölünen şirketteki paylarına oranlı olup olmadığına göre ayrım yapılmaktadır
Yeni TTK’nın gerekçesine göre; Kanun, oranın korunduğu ve korunmadığı bölünmeyi geniş bir tarzda düzenleyerek bölünmeye katılan şirketlere ve ortaklara, bölünmeyi şekillendirmede geniş hareket alanı ve olanağı tanımıştır. Bu esneklik, şirketin yeniden yapılandırılmasında kanuni engelleri kaldırma anlayışından kaynaklanmaktadır.
Bu esneklik ilkesi sayesinde, gerekli nisap ile karar alınmışsa bölünen (devreden) şirketin ortakları; birleşmeye katılan şirketlerde oranlarını koruyarak veya korumayarak pay iktisap edebilirler, bölünen şirketten çıkabilirler, devralan veya yeni kurulan şirketlerin bazılarına ve tümüne katılmayabilirler; bölünen şirketteki paylarını artırabilirler.
a. Oranların Korunduğu Kısmi Bölünme (Eşdeğer Kısmi Bölünme)
Simetrik bölünme olarak da adlandırılan bu bölünme türünde, bölünen şirketin pay sahiplerine, mevcut paylarının oranlarına göre devralan şirketlerin pay sahipliği hakları verilir. Bu durum pay sahiplerinin korunması ve bölünme sonucunda pay sahiplerinin haklarının devamı ilkeleri çerçevesinde en elverişli durumu yaratmaktadır. Örneğin kısmi bölünen X anonim şirketinde %10 oranında pay sahibi olan A, bu şirketin kısmi bölünme ile malvarlığının bir bölümünü Y ve Z olarak iki yeni anonim şirkete devretmesi halinde, A hem Y hem Z şirketlerinde ayrı ayrı %10 oranında paya sahip olur. Bu tür bölünmede oran aynen muhafaza edilmektedir.
Eşdeğer bölünme, TTK’nın “Şirket paylarının ve haklarının korunması” başlıklı 161. maddesinde, devreden şirketin ortaklarına, bölünmeye katılan tüm şirketlerde, mevcut payları oranında şirket paylarının tahsis edilebilmesi olarak düzenlenmiş ve “oranların korunduğu bölünme” olarak adlandırılmıştır. Kanun gerekçesinde, oranların korunduğu, yani simetrik bölünmede, ortakların bölünen şirkette sahip oldukları (mevcut) pay oranını aynen korudukları ifade edilmiştir.
b. Oranların Korunmadığı Kısmi Bölünme (Eşdeğer Olmayan Kısmi Bölünme)
Asimetrik bölünme olarak da adlandırılan eşdeğer olmayan bölünmede, bölünen şirketteki payların oranında değişiklik yapılarak, devralan şirketlerde ortaklık payları verilir. Bu devralan şirketlerde, bölünen şirketin bütün ortaklarına mevcut payları oranı dışında bir oranda hisse tahsis edilmesiyle gerçekleşeceği gibi, bölünen şirketin bazı ortaklarına mevcut paylarının oranından daha fazla bir oranda hisse tahsis edilerek ortaklar arasında farklılık yaratarak da gerçekleştirilebilir. Mesela, bölünme ile biri üretim diğeri pazarlama, üçüncüsü ise danışmanlık şirketi kurulmuş ve ortaklar, bir ortağın üretim şirketinde daha fazla diğerlerinde daha az paya sahip olmasında anlaşmışlar ise eşdeğer olmayan bölünme vardır.
Eşdeğer olmayan kısmi bölünme, pay sahipliğinin devamı ilkesine uygun olarak görünmese de, pay oranlarında değişiklik yapılabilmesi suretiyle bölünmenin kolaylaştırılmasını sağlamaktadır. Bu bölünme türü TTK’nın 161. maddesinde devreden şirketin ortaklarına, bölünmeye katılan bazı veya tüm şirketlerde, mevcut paylarının oranına göre değişik oranda şirket paylarının (oranların korunmadığı bölünme) tahsis edilebileceği şeklinde düzenlenmiştir. Kanun’un gerekçesinde, oranların korunmadığı bölünmede bazı ortakların, devralan veya yeni kurulan şirkette pay iktisap ederek bölünen (devreden) şirketten tamamen ayrılabileceği belirtilmiştir.
Kanun’un gerekçesinde verilen örnek şu şekildedir:
(X) A.Ş.’de, ortaklardan a, b ve c sırasıyla yüzde kırk, yüzde otuz ve yüzde otuz paya sahip olup, bu şirketin bölünüp bir kısmı (Y) A.Ş.’ye devrolsa ve devralan A.Ş.’de a yüzde elli, b ve c de yüzde yirmi beşer paya sahip bulunsa oranın korunmadığı bir birleşme vardır. Ancak bu halde (X) A.Ş.’deki pay oranları da değişir; b ve c (Y) A.Ş.’de yitirdikleri oranları (X) A.Ş.’de paylarını artırarak kazanırlar. Oranların korunmadığı bölünmede bazı ortaklar, devralan veya yeni kurulan şirkette pay iktisap ederek bölünen (devreden) şirketten tamamen ayrılabilirler.
BÖLÜNME PROSEDÜRÜ
Bölünme Sözleşmesi
Bölünmeye katılan ticaret şirketleri arasında yazılı şekil şartına tabi olan bu sözleşme, bölünme sözleşmesi olarak ifade edilmiştir. bölünmeye katılan şirketlerin, yönetim organlarınca imzalanır ve şirket genel kurulu tarafından onaylanır.
Bölünme sözleşmesinin içeriği TTK’nın 167. maddesinde kalemler halinde sayılmıştır. Buna göre;
a) Bölünmeye katılan şirketlerin ticaret unvanlarını, merkezlerini ve türlerini,
b) Aktif ve pasif malvarlığı konularının devir amacıyla bölümlere ayrılmasını ve tahsisini; açık tanımlamayla, bu bölümlere ilişkin envanteri; taşınmazları, kıymetli evrakı ve maddi olmayan malvarlığını teker teker gösteren listeyi,
c) Payların değişim oranını ve gereğinde ödenecek denkleştirme tutarını ve devreden şirketin ortaklarının, devralan şirketteki ortaklık haklarına ilişkin açıklamaları,
d) Devralan şirketin; intifa senedi, oydan yoksun pay ve özel hak sahiplerine tahsis ettiği hakları,
e) Şirket paylarının değişim tarzlarını,
f) Şirket paylarının bilanço kârına hangi tarihten itibaren hak kazanacaklarını ve bu istem hakkının özelliklerini,
g) Devreden şirketin işlemlerinin hangi tarihten itibaren devralan şirketin hesabına yapılmış kabul edildiğini,
h) Yönetim organlarının üyelerine, müdürlere, yönetim hakkına sahip kişilere ve denetçilere tanınan özel menfaatleri,
i) Bölünme sonucu devralan şirketlere geçen iş ilişkilerinin listesini,
içerir.
Bölünme sözleşmesinde ve planında yer alması gereken bu zorunlu hususlar dışında bölünmeye katılan şirketler, sözleşmenin veya planın konusunu tayin ve hükümlerini düzenlemede kural olarak serbesttirler.
Bu anlamda bölünme sözleşmesi ve planı ile ilgili olarak zorunlu hususların yanında bu hususları karartmayacak veya bu hususların yanlış anlaşılmasına olanak vermeyecek ihtiyari hususların da sözleşme içinde bulunmasında bir mahsur yoktur.
BÖLÜNME RAPORU
Bölünme prosedürünün ikinci aşaması bölünme raporudur.
Bölünme raporu yoksa veya geçerli bir şekilde hazırlanmamışsa ya da eksik içerikle hazırlanmışsa bölünme tamamlanmış olmaz.
Bölünme sözleşmesinde ve planında yer alan kayıtlar, bölünmeye ilişkin kısa bilgiler sunan bir metin niteliğindedir. Bölünmeye katılan şirketlerin pay sahiplerine, genel kurul toplantısından önce bölünmeye ilişkin tatmin edici bilgiler sunulmalıdır. Bu bilgilerin öğrenilmesi ve böylece bilgi alma hakkının kullanılabilmesi için bölünme raporu hazırlanması gerekmektedir. Bölünme raporu, bölünmeye katılan şirketlerin pay sahiplerine bölünmeye ilişkin bilgiler verilmesini sağlamaktadır.
Buna karşın, küçük ve orta ölçekli şirketlerde tüm ortakların onaylaması halinde bölünme raporu düzenlenmesinden vazgeçilebilir.
Yeni TTK’nın 169/2. maddesine göre rapor;
a) Bölünmenin amacını ve sonuçlarını,
b) Bölünme sözleşmesini veya bölünme planını,
c) Payların değişim oranlarını ve gereğinde ödenecek denkleştirme tutarını, özellikle devreden şirketin ortaklarının devralan şirketteki haklarına ilişkin açıklamaları,
d) Değişim oranının saptanmasında, payların değerlemesine ilişkin özellikleri,
e) Gereğinde, bölünme dolayısıyla ortaklar için doğacak olan ek ödeme yükümlülüklerini, diğer kişisel edim yükümlülüklerini ve sınırsız sorumluluğu,
f) Bölünmeye katılan şirketlerin türlerinin farklı olması hâlinde, ortakların yeni tür sebebiyle söz konusu olan yükümlülüklerini,
g) Bölünmenin işçiler üzerindeki etkileri ile içeriğini; varsa sosyal planın içeriğini,
h) Bölünmenin, bölünmeye katılan şirketlerin alacaklıları üzerindeki etkilerini,
hukuki ve ekonomik yönleri ile açıklar ve gerekçelerini gösterir.
İNCELEME HAKKI
Birleşmenin tarafları olan şirketlerden her biri, merkezlerinde, şubelerinde ve halka açık anonim şirketler is SPK’nın öngöreceği yerlerde bölünme sözleşmesini, bölünme raporunu, son üç yılın yıl sonu finansal tablolarıyla yıllık faaliyet raporlarını, gereğinde ara bilançolarını, ortakların intifa senedi sahipleriyle şirket tarafından ihraç edilmiş olan menkul kıymet hamillerinin, menfaati bulunan kişilerin ve diğer ilgililerin incelemesine sunmakla yükümlüdür. Tüm bu bilgiler ayrıca bölünen şirketler sermaye şirketleri ise şirketlerin internet sitelerinde de yayınlanır.
Tescil
Kısmi bölünmenin hukuki geçerlilik kazanması ve sonuç doğurması bölünmenin ticaret siciline tescili ile mümkündür. Bölünme kararının bölünmeye katılan şirketlerin genel kurullarınca onaylanması üzerine, yönetim organı bölünmenin tescilini talep eder. Bölünme sözleşmesinin bölünmeye katılan şirketlerin genel kurullarında onaylanması, bölünmeyi hukuken gerçekleştirmez. Bölünme tescil ile hukuken geçerli hale gelir.
Kısmi bölünen anonim şirketin bölünme kararının tescili kurucu niteliktedir. Bölünmenin ticaret siciline tescili devralan şirketler içinse açıklayıcıdır. Diğer taraftan, yeni kuruluş yolu ile kısmi bölünmede, yeni şirketin tescili ile bölünen şirketin bölünme işleminin tescilinin eş zamanlı olması gerektiği kabul edilmektedir
İLAN
TTK’da ilan konusu özel bir hükme bağlanmamış olup, ilana yönelik genel düzenlemelerin uygulanması gerekmektedir. Buna göre bölünme kararının ticaret siciline tescili, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan olunacaktır. Bölünme kararının ilanı hem üçüncü kişiler hem de ortakların kişisel sorumlulukları ve iş ilişkilerinin geçmesi yönünden önem taşır.
